Państwowy Instytut Geologiczny    

Zakład Geologii Gospodarczej

SUROWCE CHEMICZNE

SOLE KAMIENNE I SOLE POTASOWO-MAGNEZOWE

WYSADOWE ZŁOŻA SOLNE

            Wysadowe struktury solne, zbudowane z utworów cechsztyńskich i w różnym stopniu przebijające się prze gruby kompleks osadów mezo-kenozoicznych, występują w wąskim pasie wzdłuż rozciągłości wału środkowopolskiego.

Maksymalnie ku powierzchni piętrzą się na obszarze Kujaw, gdzie były źródłem naturalnych wypływów solanek, wcześnie wykorzystywanych w warzelnictwie soli. Obszar ten tworzy tzw. środkowopolski region występowania wysadów solnych (Ślizowski K., Saługa P., 1996).

Na wspomnianym obszarze poszukiwania złóż soli rozpoczęto z końcem XVIII wieku. W latach 1845-1850 w poszukiwaniu soli wykonano w okolicy Ciechocinka kilka otworów wiertniczych, jednak dopiero w 1871 roku nawiercono złoże solne na wysadzie Inowrocławia, gdzie już w latach 1879-1907 czynne były dwie kopalnie zlokalizowane w południowej części wysadu (J. Orska, Z. Werner, w: Osika R., 1987).

Mapa rozmieszczenia struktur solnych (wg Garlickiegio,Szybista 1986)

1-struktury solne całkowicie przebijające się przez mezozoik, 2 - struktury solne nie przebijające się lub częściowo przebijające się przez mezozoik, 3- plakantykliny, 4- granica zasięgu facji chlorkowej

Wysad solny Wapno odkryto wierceniem w 1869 roku, a pierwszy szyb zgłębiono tu w 1911 roku. Wysad w Górze odkryto w wyniku poszukiwań prowadzonych w latach 1912-1914. Prowadzone w latach 1929 i 1937-1939 na Kujawach badania grawimetryczne wyznaczyły wielką anomalię Izbica Kujawska-Kłodawa-Łęczyca.

Po wojnie intensywne prace geofizyczne i geologiczno-wiertnicze, prowadzone przez Instytut Geologiczny, doprowadziły do wykrycia kolejnych wysadów: Lubień (1954), Łanięta (1959), Rogoźno (1948), Kłodawa (1947), Izbica Kujawska (1953). Wysady solne Mogilno (1956) i Damasławek (1960) zostały stwierdzone wierceniami wykonanymi w poszukiwaniu ropy naftowej. Wysad Bełchatów został wstępnie zlokalizowany badaniami grawimetrycznymi, a w 1964 nawiercony (op. cit.).

W regionie środkowopolskim występuje kilkanaście struktur solnych, o generalnej orientacji osi podłużnej NW-SE.. Wysadami całkowicie przebijającymi się przez pokrywę mezozoiczną są następujące: Wapno, Damasławek, Mogilno, Inowrocław, Góra, Izbica Kujawska, Kłodawa, Rogoźno (Rogóźno), Lubień i Łanięta. Po południowej stronie regionu środkowopolskiego zarejestrowano wysad Dębinka koło Bełchatowa (Ślizowski K., Saługa P., 1996).

Wysokość struktur wysadowych waha się od 5 km do 7 km. Wielkość wysadów mierzona powierzchnią zwierciadła solnego zmienia się od 0,3 km² do 38 km². Uderzająca jest dysproporcja w wielkości wysadów w ujęciu przestrzennym mierzona kubaturą masy wysadów. Głębokość zwierciadła solnegowaha się od 120 m do 470 m., przeważnie wynosi ona 200-300 m. Zestawienie ważniejszych parametrów geologicznych wysadów solnych w regionie środkowopolskim przedstawia tabela.

Ważniejsze parametry wysadów solnych w regionie środkowopolskim (w/g K. Ślizowski, P. Saługa, 1996)

            Wysady cechuje wyjątkowo skomplikowana budowa wewnętrzna, możliwa jedynie do dokładniejszego poznania po wykonaniu wyrobisk podziemnych. Sole potasowe tworzą w nich niewielkie skupienia i występują bardzo nieregularnie, na skutek silnych tektonicznych deformacji wewnątrz struktury wysadowej. Możliwość odkrycia bilansowych nagromadzeń soli potasowych istnieje głównie w wysadach solnych o dużych rozmiarach, jak np. wysad kłodawski, w którym rozpoznane zostały sole potasowo-magnezowe typu karnalitu kizerytowego.

WAŻNIEJSZE WYSADY SOLNE